Các quốc gia hợp tác chống lại lệnh trừng phạt đơn phương

Trước làn sóng trừng phạt đơn phương gia tăng, nhiều quốc gia đang liên kết để xây dựng cơ chế phối hợp mới nhằm tạo đối trọng và giảm phụ thuộc vào hạ tầng tài chính do phương Tây kiểm soát. Nga đang dẫn đầu nỗ lực hình thành mạng lưới hợp tác quốc tế và xây dựng cơ chế pháp lý cũng như hệ thống thanh toán độc lập để giảm thiểu tác động từ các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Theo ông Ivan Timofeev, Giám đốc Chương trình của Câu lạc bộ Thảo luận Valdai, trong bối cảnh các biện pháp trừng phạt đơn phương ngày càng gia tăng, một liên minh chống trừng phạt toàn cầu đang dần hình thành với sự tham gia của nhiều quốc gia. Nhu cầu về một văn kiện ràng buộc pháp lý quốc tế nhằm cùng nhau chống lại các hạn chế đơn phương trở nên vô cùng cấp thiết.

Kinh nghiệm của Nga trong việc ứng phó với các biện pháp cưỡng chế đơn phương của phương Tây đã thu hút sự quan tâm từ nhiều quốc gia thân thiện, đặc biệt là những nước đang chịu các hạn chế tương tự. Tác động tiêu cực của các lệnh trừng phạt đã được khắc phục bằng nhiều biện pháp đồng bộ, như đảm bảo ổn định ngân sách, theo đuổi chính sách tiền tệ có trách nhiệm, và duy trì mức nợ công thấp.

Để đối phó với các lệnh trừng phạt năm 2022, Chính phủ Nga và Ngân hàng Trung ương đã thực hiện các biện pháp cần thiết để ổn định nợ phải trả của hệ thống ngân hàng, củng cố cán cân thanh toán và tỷ giá hối đoái đồng rúp. Các biện pháp kiểm soát vốn đã giảm bớt áp lực lên cán cân thanh toán, tạo nền tảng cho việc tái cấu trúc nền kinh tế.

Chuyên gia Timofeev nhấn mạnh rằng thách thức lớn nhất đối với phương Tây không phải là các chiến thuật lách lệnh trừng phạt, mà là chính sách nhất quán của Moskva trong việc xây dựng các cơ chế giao dịch độc lập với cơ sở hạ tầng tài chính phương Tây. Sự tồn tại và phát triển của các cơ chế này, đặc biệt liên quan đến nền kinh tế lớn như Nga, sẽ tạo ra nhiều lĩnh vực nằm ngoài tầm kiểm soát của các cơ quan tài chính phương Tây.

Ở cấp độ liên quốc gia, Nga đang liên tục xây dựng khuôn khổ pháp lý chống trừng phạt với các đối tác, với mục đích hợp pháp hóa danh sách các hành động chung nhằm chống lại các lệnh trừng phạt đơn phương. Một trong những văn bản song phương tiên phong là Tuyên bố giữa Nga và Iran về các biện pháp chống lại các biện pháp cưỡng chế đơn phương, ký kết tại Moskva vào ngày 5/12/2023.

Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Lavrov đã khẳng định rằng đây là bước tiến quan trọng trong việc tăng cường phối hợp các nỗ lực nhằm vượt qua các lệnh trừng phạt mà Mỹ và đồng minh đã áp dụng. Tuyên bố này khẳng định rằng bất kỳ quốc gia nào áp dụng các biện pháp cưỡng chế đơn phương đều là "bất hợp pháp", trái với Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế.

Một dấu hiệu rõ nét về hiệu quả của thỏa thuận Nga - Iran là tỷ trọng giao dịch bằng đồng rúp và đồng rial Iran đã vượt quá 95% tổng giao dịch thương mại song phương vào năm 2024. Ông Putin lưu ý rằng hai nước đã gần như hoàn toàn chuyển sang sử dụng đồng tiền quốc gia trong các giao dịch.

Ngoài Iran, các tuyên bố chống trừng phạt cũng đã được ký kết với Belarus, Zimbabwe, Cuba và Nicaragua. Bản ghi nhớ giữa Nga và Venezuela về hợp tác chống lại các biện pháp cưỡng chế đơn phương, ký ngày 25/6/2024, đặc biệt được chú ý, với các lĩnh vực trọng tâm như phát triển chiến lược chung và lập trường phối hợp tại các tổ chức quốc tế.

Về hợp tác với Triều Tiên, Điều 16 của Hiệp ước Đối tác Chiến lược Toàn diện Nga - Triều Tiên có hiệu lực từ tháng 12/2024 nhấn mạnh rằng cả hai quốc gia sẽ nỗ lực thực tế để giảm thiểu rủi ro và tác động từ các biện pháp trừng phạt. Ông Timofeev cũng nhấn mạnh rằng các tổ chức quốc tế như BRICS luôn phản đối các lệnh trừng phạt đơn phương và hỗ trợ liên minh chống trừng phạt.

Tuyên bố được thông qua tại Rio de Janeiro vào ngày 6/7/2025 sau hội nghị thượng đỉnh BRICS lần thứ 17 đã lên án việc áp đặt các biện pháp cưỡng chế, gây ra những hậu quả tiêu cực đối với nhân quyền. Đại hội đồng Liên hợp quốc thường xuyên thông qua các quyết định lên án các biện pháp cưỡng chế đơn phương và kêu gọi tất cả các quốc gia ngừng thực hiện các biện pháp không phù hợp với luật pháp quốc tế.

Chuyên gia Timofeev kết luận rằng việc hình thành liên minh chống trừng phạt không chỉ là phản ứng kỹ thuật đối với các hạn chế đơn phương, mà còn là sự đối kháng với trật tự dựa trên luật lệ phương Tây. Nhu cầu về một văn kiện quốc tế có tính ràng buộc pháp lý nhằm cùng nhau chống lại các hạn chế đơn phương hiện đang rất cấp thiết.