[test] Ngành gỗ Việt Nam: Định hướng nâng cao giá trị và phát triển bền vững

Xuất khẩu gỗ và các sản phẩm gỗ của Việt Nam đã đạt khoảng 17 tỷ USD, khẳng định vị thế là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực. Tuy nhiên, trong bối cảnh thị trường quốc tế biến động mạnh và yêu cầu phát triển bền vững gia tăng, nhiều chuyên gia cho rằng kim ngạch không còn là thước đo duy nhất cho sự thành công của ngành. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để ngành gỗ gia tăng giá trị thực chất và nâng cao năng lực nội tại, đồng thời thoát khỏi tình trạng gia công kéo dài.

Ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST), cho biết ngành gỗ Việt Nam đã trải qua một chặng đường dài nhưng vẫn đang đứng trước ngưỡng cửa của giai đoạn phát triển mới. Kim ngạch xuất khẩu đạt 17 tỷ USD chứng tỏ quy mô của ngành đã lớn, nhưng khi xem xét sâu vào cấu trúc, giá trị gia tăng vẫn còn hạn chế. Phần lớn doanh nghiệp hoạt động theo đơn đặt hàng và phụ thuộc vào thiết kế cũng như hệ thống phân phối từ các đối tác nước ngoài.

Ngành gỗ đã tận dụng tốt lợi thế về lao động, năng lực sản xuất và nguồn nguyên liệu để tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, mô hình tăng trưởng chủ yếu dựa vào gia công đang bộc lộ nhiều giới hạn, đặc biệt khi chi phí đầu vào gia tăng và thị trường xuất khẩu trở nên thận trọng hơn. Ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch VIFOREST, cho rằng nếu không thay đổi cách tiếp cận, ngành gỗ sẽ khó duy trì đà tăng trưởng bền vững. Doanh nghiệp gỗ hiện đang bán sản phẩm với giá chưa tương xứng với công sức và tiềm năng của họ.

Lợi nhuận lớn nhất từ ngành gỗ nằm ở khâu thiết kế, thương hiệu và phân phối, nhưng đây lại là những khâu mà doanh nghiệp Việt Nam còn yếu. Việc chạy theo số lượng và kim ngạch trong ngắn hạn có thể giúp duy trì hoạt động, nhưng về lâu dài sẽ khiến ngành dễ dàng tổn thương trước những biến động của thị trường. Để nâng cao giá trị gia tăng, doanh nghiệp gỗ cần đầu tư nghiêm túc vào thiết kế và xây dựng thương hiệu, thay vì chỉ làm theo mẫu của khách hàng nước ngoài.

Theo ông Nguyễn Quốc Khanh, Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP. Hồ Chí Minh (HAWA), việc làm chủ thiết kế đã giúp doanh nghiệp cải thiện vị thế trên thị trường quốc tế. Nếu chỉ gia công, doanh nghiệp sẽ luôn ở thế bị động và dễ bị ép giá. Khi có thiết kế riêng và thương hiệu rõ ràng, doanh nghiệp có thể chủ động tiếp cận khách hàng và tham gia các dự án lớn, từ đó cải thiện biên lợi nhuận. Tuy việc đầu tư cho thiết kế và thương hiệu không mang lại hiệu quả tức thì, nhưng đây là chiến lược cần thiết nếu doanh nghiệp muốn tồn tại lâu dài.

Bên cạnh thiết kế và thương hiệu, nâng cao năng lực nội tại của doanh nghiệp cũng là điều kiện tiên quyết cho sự phát triển bền vững của ngành gỗ. Năng lực này bao gồm quản trị doanh nghiệp, chất lượng nguồn nhân lực, công nghệ sản xuất và khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường, lao động, và truy xuất nguồn gốc. Ông Ngô Sỹ Hoài nhấn mạnh rằng yêu cầu 'xanh hóa' sản xuất đã trở thành điều kiện bắt buộc, đặc biệt tại các thị trường lớn như EU và Mỹ, nơi đang siết chặt quy định về nguồn gốc gỗ hợp pháp.

Để tồn tại trong bối cảnh này, các doanh nghiệp cần chủ động đầu tư vào công nghệ, cải thiện quy trình sản xuất và quản trị theo hướng bền vững. Mặc dù chi phí có thể tăng trong ngắn hạn, đây là bước đi cần thiết để xây dựng nền tảng phát triển lâu dài. Với những chuyển động hiện tại, giới chuyên môn dự đoán đến năm 2026, ngành gỗ Việt Nam có khả năng đạt được sự phát triển bền vững hơn nếu tiếp tục kiên định với chiến lược nâng cao năng lực và gia tăng giá trị lõi.

Ông Đỗ Xuân Lập nhận định rằng mục tiêu không chỉ là tăng kim ngạch xuất khẩu, mà còn là nâng tỷ trọng sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Khi doanh nghiệp làm chủ được thiết kế, thương hiệu và chuỗi cung ứng, ngành gỗ Việt Nam sẽ có một vị thế mới. Theo ông Nguyễn Quốc Khanh, giai đoạn tới sẽ là thời điểm sàng lọc mạnh mẽ, những doanh nghiệp đầu tư bài bản và có chiến lược dài hạn sẽ trụ vững và phát triển, trong khi mô hình kinh doanh ngắn hạn chỉ dựa vào gia công sẽ ngày càng khó tồn tại.